Secretatris-generaal ministerie EZK, Lidewij Ongering: "Toekomstbestendige economie vraagt veel meer aandacht voor verduurzaming" 21 januari 2021 - 08:00

We moeten veel meer aandacht besteden aan de verduurzamingsopgave om de Nederlandse economie en het verdienvermogen toekomstbestendig te maken. We staan hierbij voor de uitdaging om de doelen op de korte en de lange termijn beter bij elkaar te brengen. Investeringen in het kader van economisch herstel na de coronacrisis kunnen een grote bijdrage leveren aan de verduurzaming van de economie. Dit schrijft secretaris-generaal Lidewijde Ongering van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in haar nieuwjaarsartikel, dat vandaag verschijnt in Economisch Statistische Berichten (ESB). Volgens Ongering moet de overheid meer regie nemen om de economie te verduurzamen door betere prijsprikkels te introduceren, langetermijndoelen een grotere rol te geven in overheidsinvesteringen, een doorleer- en omscholingscultuur te stimuleren en klimaatbeleid niet meer via de energierekening te financieren maar meer vanuit de algemene middelen. Omslag nodig voor duurzaam verdienvermogen Hoewel het coronavirus heeft geleid tot een tijdelijke dip van de CO2-uitstoot, draagt dit niet bij aan een fundamentele oplossing. Echt resultaat kan volgens Ongering alleen geboekt worden met een structurele omslag in de manier van energieopwekking én verbruik. Ongering: "De Nederlandse economie draait in belangrijke mate op CO2-intensieve industrie en landbouw. Bedrijven zullen de slag naar duurzaamheid moeten maken om bestaansrecht en groeikansen te behouden. Het tijdig aanpakken van de klimaatopgave is daarom van groot belang voor het toekomstbestendig maken van het Nederlandse verdienvermogen. Dat vraagt inzet van het bedrijfsleven en de financiële sector, maar ook van de overheid en van burgers." Milieukosten beter beprijzen De overheid heeft volgens Ongering een belangrijke rol te vervullen als marktmeester die zorgt voor duidelijke spelregels en prijspikkels. "De bestaande subsidies en heffingen zijn nog onvoldoende op de verduurzamingsopgave afgestemd. Dat is een gemiste kans. Om een gelijk speelveld te behouden moeten we hier in de eerste plaats op Europees niveau afspraken over maken. Bijvoorbeeld over het afbouwen van de belastingvrijstelling voor fossiele brandstoffen en het aanscherpen en verbreden van het Europese handelssysteem voor CO2-emissierechten (ETS)." Geef langetermijndoelen een grotere rol in overheidsinvesteringen "We moeten de komende tijd onze focus gaan verleggen van crisisbeleid naar economisch herstel. De overheid moet met haar stimuleringsbeleid niet alleen bijdragen aan herstel op de korte termijn, maar ook richting geven aan verduurzaming van de economie." Volgens Ongering kan dit onder andere met investeringen in hernieuwbare energie en de bijbehorende infrastructuur. Dit type investeringen heeft vaak een groot multipliereffect en is bepalend voor de toekomstige economische groei. Stimuleer doorleer- en omscholingscultuur Eén op de drie vacatures in de energiesector was afgelopen jaar onvervulbaar. Zonder extra instroom van voldoende geschikt personeel in met name de (energie)techniek en de bouw is het vrijwel onmogelijk om de verduurzaming van de economie tijdig te realiseren. Om duurzame economische groei mogelijk te maken is het noodzakelijk om mensen sneller en gerichter naar kraptesectoren te begeleiden. Ongering doet drie voorstellen om de Nederlandse opleidingsinfrastructuur beter aan te laten sluiten bij deze maatschappelijke opgaven: Werk samen met sociale partners aan sectoroverstijgende arbeidsmobiliteit door omscholingsprogramma's naar kraptesectoren te organiseren. Geef de scholingsinitiatieven die tijdens de coronacrisis zijn opgestart om werk en (bij)scholing te combineren een vaste plek. Stimuleer doorleren tijdens de loopbaan. Bijvoorbeeld met een studieverlof voor werkenden, eenvoudigere financieringsregelingen voor bij- en omscholing, door deeltijd en praktijkleren meer te stimuleren of door het instellingscollegegeld voor een tweede opleiding gelijk te trekken met het wettelijk collegegeld. Financiering klimaatbeleid moet anders Het belangrijkste subsidie-instrument waarmee de overheid verduurzaming stimuleert, de SDE-regeling, wordt gefinancierd uit de Opslag Duurzame Energie die consumenten en bedrijven via de energierekening betalen. Ongering ziet dat de politieke discussie over meer of minder middelen voor verduurzaming zich daardoor onnodig tot de keuze tussen een hogere of lagere energierekening vernauwt. Dat zet het draagvlak onder druk. Daarom pleit Ongering om klimaatbeleid meer uit de algemene middelen te betalen. "Het is duidelijk dat de komende decennia miljarden aan investeringen nodig zijn voor verduurzaming. Deze kunnen voor de transitieperiode naast belastingkomsten ook deels uit schulduitgifte worden gefinancierd. Daarmee wordt het makkelijker om de kosten te spreiden over verschillende groepen én generaties. Vanuit een welvaartsperspectief is het logisch om de kosten gedeeltelijk over een langere periode uit te smeren. Ook de volgende generaties plukken er immers de vruchten van als we nu een verduurzamingsslag weten te maken." Het volledige nieuwjaarsartikel van Lidewijde Ongering is hier te lezen: https://esb.nu/esb/20061740/vaart-maken-richting-een-duurzaam-verdienvermogen

True pricing voor vlees

Bron: Trouw 23 13 20 Een duurder, maar eerlijk lapje vlees

Vleestaks

Het plan is zo goed als klaar, de politieke steun groeit. Nederland is voorzichtig op weg naar een heffing op vlees. Beter voor klimaat, milieu en gezondheid.

door ESTHER BIJLO

Wie over een paar dagen een hap neemt van de gevulde kerst-rollade of de kunstig ingepakte Beef Wellington, had best iets meer willen betalen voor die stukken vlees. Een grote meerderheid van de Nederlanders is bereid een 'eerlijke vleesprijs' af te rekenen. Dat wil zeggen: minstens een euro per kilo vlees meer om daarmee de vleesproductie te verduurzamen. Het iets hogere prijskaartje houdt rekening met de schade aan klimaat en natuur, die in de gewone prijs niet tot uiting komt. De steun voor dit idee is te lezen in een vorige maand gepubliceerde enquête, in opdracht van de Tapp Coalitie, een organisatie die een plan heeft uitgewerkt voor de invoering van een eerlijke vleesprijs. Van de ondervraagden is 55 procent uitgesproken voorstander van invoering van een eerlijke, hogere, vleesprijs. Nog eens een derde zegt er neutraal tegenover te staan, echte tegenstand komt dus slechts van een kleine groep, van ruim 10 procent.

De politieke steun voor een hoger prijskaartje aan een sudderlapje of kippepoot groeit. Zelfs de VVD, in het verleden fel tegenstander van zo'n ingreep, is aan het schuiven. Leden hebben een amendement op het verkiezingsprogramma ingediend om de externe milieukosten van vlees op te nemen in de prijs. Verrassend is dat het partijbestuur de aanpassing in grote lijnen zag zitten, de leden hebben er inmiddels voor gestemd. Wel wordt het woord 'vleestaks' vermeden, dat ligt gevoelig in de partij.

Bij het CDA is ook zo'n amendement ingediend, alleen die partij raadt de leden af ervoor te stemmen. Hoe dat uitpakt moet nog blijken begin januari. D66 heeft juist opnieuw een eerlijke vleesprijs in het programma staan, nadat die er vier jaar geleden uit verdween. GroenLinks en Partij voor de Dieren zijn al langer voorstander. PvdA en SGP hebben een vorm van een opslag op voedsel, inclusief vlees, in hun programma's opgenomen, geld dat in een fonds moet belanden om omschakeling naar duurzame landbouw te financieren.

Kleine stapjes

Het huidige kabinet is ook niet afkerig van een heffing op vlees, maar zet kleine stapjes. In een brief die minister van landbouw Carola Schouten in september naar de Tweede Kamer stuurde, staat dat het idee verder uitgezocht wordt. Dat is eigenlijk niet nodig, stelt Jeroom Remmers, directeur van de Tapp Coalitie (zie kader). De club heeft een compleet plan klaarliggen, inclusief cijfers en onderbouwing. "Het ministerie heeft ons voorstel voor 95 procent overgenomen", ziet Remmers. "Maar nu moet de sector nog meegenomen worden, en moet worden doorgerekend wat er met de opbrengst van de heffing op vlees gebeurt. Het gaat wel traag."

De kern van het Tapp-plan is een verbruiksbelasting op vlees te heffen van, om te beginnen, 1 à 2 euro per kilo. "Dat is een soort accijns. Dat werkt beter dan de btw op vlees te verhogen, dan kun je alleen kiezen uit het lage of hoge tarief. De accijns kun je zelf bepalen en de komende jaren aanpassen." Het geld dat daarmee de schatkist binnenvloeit zou naar verschillende bestemmingen moeten. Een deel is bestemd voor de vee- en vleessector om de bedrijven te verduurzamen, ofwel de uitstoot van stikstof, fijnstof en broeikasgassen te verlagen en dierenwelzijn te verbeteren. Een ander deel zou naar een btw-verlaging op groenten en fruit moeten gaan en compensatie van lage inkomensgroepen.

Gezondheid is nadrukkelijk onderdeel van het plan. Tot ongenoegen van landbouworganisatie LTO Nederland, die niet principieel tegen heffing op vlees is, maar wel vindt dat dierenproducten niet met 'ongezondheid' geassocieerd mogen worden. "Maar dat argument tegen klopt niet", stelt Remmers. "Wij eten hier zo'n 38 kilo vlees per persoon per jaar. Dat is ver boven de norm die nog goed is voor de gezondheid. Daarvoor ligt de grens op 25 kilo. Ook in de 'Schijf van Vijf' staat als advies een gematigde consumptie van vlees en zuivel. Wij eten te veel eiwitten en te weinig groenten en fruit, blijkt uit allerlei onderzoek."

Voor milieu en klimaat zou de vleesconsumptie nog verder omlaag moeten. Naar ongeveer 15 kilo per persoon per jaar, heeft de Wageningen Universiteit uitgerekend. Daling van de vleesconsumptie maakt ook deel uit van de voedselstrategie van de Europese Unie, het zogeheten Farm to Fork-plan, en van het Klimaatakkoord van Parijs. "In het Klimaatakkoord staat dat de consumptie van vlees en zuivel 40 procent lager zou moeten liggen in 2050. Hoe dat moet is echter niet vastgelegd, er zijn geen tussenstappen benoemd, de voornemens zijn nog boterzacht."

Extra prijskaartje

Een vleestaks, of liever verbruiksbelasting, kan de consument en de sector die richting op duwen. Dat extra prijskaartje moet dan uiteindelijk wel hoger worden dan 1 euro per kilo. Bureau CE Delft heeft uitgerekend hoeveel voor verschillende soorten vlees bij de kassa extra neergeteld moet worden om op de 'eerlijke' prijs uit te komen waarbij voor alle milieukosten wordt betaald. Voor kip is dat 2 euro per kilo, voor varkensvlees 4,50 euro en rundvlees 5,70 euro. "Net als met een CO2-prijs kun je die heffing geleidelijk laten oplopen. Om de minst verdienenden te ontzien is een deel van de opbrengst te besteden aan het verhogen van de laagste inkomens."

LTO Nederland zou het liefst zien dat de sector zelf een heffing regelt, niet de overheid, en dat het binnengebrachte geld volledig terugstroomt naar boeren en slachterijen. Dat is niet realistisch, is het oordeel van Remmers. "Ik begrijp wel dat ze dat willen, maar het gaat echt om heel veel geld. Dat kun je helemaal niet zinvol in de sector wegzetten. Het gaat om 1,7 miljard euro, elk jaar opnieuw. Wij stellen voor om 600 miljoen euro per jaar te besteden aan duurzamer productie, zoals aanpassing van stallen, ander veevoer en beter dierenwelzijn. Dat is al heel veel."

Concurrentienadeel

In Duitsland, toch een vleesland bij uitstek, worden de zaken iets voortvarender aangepakt, ziet Remmers. "De CDU daar is, anders dan het CDA hier, voorstander van een vleesheffing door de overheid. Er is inmiddels een commissie ingesteld om de opslag in te voeren, dat zou hier ook moeten gebeuren. Als Nederland niet volgt, kan dat juist als een concurrentienadeel uitpakken voor Nederlandse veehouders. Want de Duitse boeren krijgen dan geld om hun productie milieu- en diervriendelijker te maken en zij niet."

Duitse consumenten zijn ook al meer klaar voor zo'n ingreep. Het onderzoek naar hoe burgers tegenover een hogere vleesprijs staan, omwille van milieu en gezondheid, is ook in Duitsland en Frankrijk gedaan. De globale steun voor een opslag is ongeveer gelijk in de drie landen, een ruime meerderheid is het ermee eens. Maar de uitwerking kan bij de Duitsers en Fransen op nog meer enthousiasme rekenen. Zo zijn ze positiever over het uitgeven van die extra euro aan het verminderen van CO2-uitstoot, het verbeteren van arbeidsomstandigheden in slachterijen en het goedkoper maken van groenten en fruit.

De Tapp Coalitie

De Tapp Coalitie (True Animal Protein Price) is in 2018 opgericht en zet zich in voor het betalen van een 'echte prijs' voor voedsel, om te beginnen vlees en zuivel omdat daar de grootste milieu- en gezondheidswinst te behalen is.

Bij de organisatie zijn veel clubs aangesloten, zoals Beyond Meat, Climate Neutral Group, Kipster (van de Lidl-eitjes), biologisch handelsbedrijf Eosta, de vereniging Arts en Gezondheid, de Jonge Klimaatbeweging, de Vegetariërsbond en de Transitiecoalitie Voedsel. Donateurs zijn de Stichting Doen en Triodos Foundation.

In september bood de Tapp Coalitie een petitie aan de Tweede Kamer aan, aangeprezen door de tv-koks Herman den Blijker en Miljuschka Witzenhausen, met een pleidooi voor een eerlijke vleesprijs, getekend door 52.000 mensen.

De BOS atlas van de duurzaamheid ( Noordhoff Uitgevers Groningen, 2019) geeft in hoofdstuk 1 en 2 , pagina's 18-48 een beeldend overzicht van de onderwerpen klimaat en energie.

De BOS atlas van de duurzaamheid ( Noordhoff Uitgevers Groningen, 2019) geeft in hoofdstuk 3 , pagina's 48-60 een beeldend overzicht van het onderwerp circulariteit en grondstoffen.

Informatiebron: https://www.circulairondernemen.nl/

In guide 10 geeft Wouter van Dieren ook zijn visie op ons economisch stelsel.

Verdere vragen om met je studenten te bespreken

• Betekeniseconomie; wat versta je daar onder?
• Circulariteit: Wat versta je er onder?
• In dit kader spreken we vaak over tien niveaus van circulariteit: 10 x R; op welke R ('s) leg jij de nadruk als onderdeel van een andere economie
• Gaat het om het efficiënter gebruiken van grondstoffen of is deze connotatie te smal?
• Circulariteit en klimaatproblemen: welk circulair initiatief levert welke bijdrage aan het klimaatprobleem?
• Wanneer is een initiatief circulair?
• Kun je een circulaire economie realiseren binnen het bestaande, moderne liberaal-kapitalistische systeem?
• Hoe zie je een ideale economie voor je?
• Wat is ervoor nodig om dat ideaal te bereiken?
• Heb je goede voorbeelden van circulaire starters?
• Zijn er regio's in NL die eruit springen wat betreft circulaire initiatieven?
• Wat kunnen docenten en studenten hieraan bijdragen op hun eigen school of instituut?
• Stel een student wil zelf een circulair bedrijf starten, wat moet zij of hij dan vooral niet doen? Welk advies zou je willen meegeven?